وزارت خارجه کارگزار دیگر نهادها شده است

قاسم محبعلی، دیپلمات سابق، با اشاره به معاف کردن رسمی برخی نهادها از هماهنگی با وزارت خارجه در حوزه سیاست خارجی به خبرنگار سیاسی منیبان گفت: واقعیت این است که وزارت خارجه جایگاه خود را تا حد زیادی از دست داده است؛ به خصوص بعد از بهار عربی که بخشی از سیاست خاورمیانه‌ای وزارت خارجه از دست رفت. درمورد مسائل هسته‌ای هم این مسئله وجود داشت و با نوسان در جریان بود. در کشور‌های دیگر از جمله آمریکا هم مناقشاتی بین وزارت خارجه و نیروهای نظامی وجود دارد در ایران هم این مسئله وجود داشت و دارد. الان به نظر می‌رسد جایگاه وزارت خارجه با توجه به توانایی‌هایی که دارد تضعیف شده و وزارت خارجه کارگزار دیگر نهادها شده است.

او در ادامه در رابطه با توانایی و اهمیت وزارت خارجه در پیگیری مسائل خارجی کشور اظهار کرد: اگر بخواهید مدیریت سیاسی در کشور را به دو قسمت یعنی سیاست خارجی و داخلی تقسیم کنید؛ سیاست داخلی بین وزارتخانه‌های مختلف تقسیم می شود اما سیاست خارجی امر قابل تقسیمی نیست و به مفاهیم کلی‌تری از جمله تمامیت ارضی، توسعه و... بستگی دارد در نتیجه نیاز به مدیریت واحد دارد و در همه کشور‌ها وزارت خارجه این روند را مدیریت می‌کند. شاید تنظیم راهبرد‌ها کلی‌تر باشد و در نقاط دیگر بررسی شود از جمله در شورای امنیت ملی و یا کمیته سیاسی احزاب حاکم، تصمیم‌گیری شود اما مدیریت و اجرا سیاست‌ها در اختیار وزارت خارجه است. اگر بخواهیم این روند را تجزیه کنیم موقعیت کشور در جهان تضعیف می شود.

او در ادامه تاکید کرد: رقابت بین دستگاه‌ها، باعث می شود که تضادهایی به وجود بیاید که طرف مقابل نمی‌داند طرف مذاکره کننده با ایران کدام جریان و دستگاه است و شاید به تناسب منافعشان با یک دستگاه جلوتر بروند و با یک دستگاه عقب‌تر حرکت کنند. وزارت خارجه پاسخگوی عملکرد خود در مقابل مجلس و جهان است و کشورهای مختلف نیز وزیرخارجه، رئیس جمهور و سفیر را می‌شناسند. اگر تجزیه‌ای صورت بگیرد و وزارت خارجه وظایف‌اش به دیگر دستگاه‌ها محول شود و یا دستگاه‌های چندگانه وظایف را دنبال کنند دچار تناقض در رفتار خواهیم شد.

محبعلی درباره تغییرات محتوایی وزارت خارجه نسبت به ادوار گذشته گفت: ما صد درصد نمی‌توانیم در مورد مثال‌ها صحبت کنیم و نسبت به هر دوره وضعیت متفاوت است. در دهه شصت و در دهه هفتاد، وزارت خارجه نقش بسیار تعیین کننده‌ای داشت. در دوره دوم آقای خاتمی نقش وزارت خارجه کاهش پیدا کرد آن موقع، کاهش تنش‌های خارجی نیز به علت خوب بازی کردن وزارت خارجه بود. اگر شما یک بررسی تاریخی داشته باشید عوامل بحران‌زا در روابط‌ خارجی عمدتا خارج از وزارت خارجه شکل گرفته اما در نهایت هم وزارت خارجه آن مسئله را حل کرده است. لذا وزارت خارجه نقش مدیریتی دارد و به معنای این نیست که دستگاه‌های دیگر وظایف خارجی ندارند.

این دیپلمات سابق در پایان افزود: وزارت خارجه بر اساس نیاز‌های توسعه ملی و تعهدات ملی، مسائل خارجی کشور را مدیریت می‌کند و دستگاه‌های دیگر نیز کارهای خارجی‌شان را دنبال می‌کنند اما اینکه هر دستگاه به تنهایی بخواهد یک سری اقدامات تعریف کند و با توجه به نوع رفتار، سیاست و منافع گروهی یا دستگاهی، عملا کشور را در مقابل جهان درگیر بحران و تناقض می‌کند و کشورهای خارجی منافع خود را در بین این رقابت‌ها دنبال می‌کنند.